Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), Türk hâkim sınıflarının emriyle 45 yıl önce gerçekleşen 12 Eylül askeri faşist darbesine ilişkin rapor hazırladı. Raporda, darbeyle beraber işçilerin haklarının yok edilişine dair çarpıcı bilgilere yer verildi.
DİSK 12 Eylül darbesine ilişkin hazırladığı raporda “12 Eylül işçi haklarını nasıl yok etti?” sorusunu yanıtladı.
12 Eylül darbesi sonrası gerçekleşen hak ihlalleri, baskı ve zorun anlatıldığı rapor sunumunda “Sendikal hareket 12 Eylül’de ağır bir darbe aldı” denildi.
Sunumun devamında rapordan özet bulgular şöyle sıralandı:
- Sendikalar 45 yıldır baskı altında. 12 Eylül ile lokavt ve grev yasakları anayasaya girdi, hak grevi yasaklandı, sendikalara siyaset yasağı getirildi. Sendika kurmak ve sendikal faaliyet zorlaştırıldı.
- Sendikalaşma 45 yıldır engelleniyor. Sendikalaşma oranı 1980’de yaklaşık yüzde 40 iken 2025’te yüzde 14’tür. 12 Eylül darbesi ile işçi sınıfına örgütsüzlük dayatılmıştır.
- Toplu pazarlık hakkı 45 yıldır gasp ediliyor. 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında DİSK kapalı iken sendikal faaliyetlerin yeniden başladığı 1984 yılından bu yana toplu iş sözleşmeleri kapsamındaki işçi sayısında ciddi bir gerileme yaşandı. Toplu iş sözleşmesi kapsamındaki işçi oranının 1980’lerin ortalarından günümüze ciddi biçimde gerilediği görülmektedir.
- Grevler 45 yıldır yasaklanıyor. 12 Eylül askeri darbesi ile birlikte tüm grevler yasaklandı ve grev hakkı 1984’e kadar askıya alındı. Darbecilerin yaptığı yasal düzenlemelerle örgütlenmek de grev hakkını kullanmak da zorlaştırıldı. 2,2 milyon sigortalı işçinin olduğu 1980 yılında 80 bin işçi greve çıkarken, ortalama 15 milyon sigortalı işçinin olduğu AKP döneminde ise yıllık ortalama greve çıkan işçi sayısı 4 bin civarına geriledi.
- Özelleştirmeler 45 yıldır sürüyor. 24 Ocak ve 12 Eylül ile temelleri atılan ve Özal döneminde başlayan özelleştirme politikası AKP döneminde daha da vahşi biçimde uygulandı. 72,3 milyar dolarlık özelleştirmenin aslan payı, 64,3 milyar doları, yüzde 90’ı AKP döneminde yapıldı. Cumhuriyetin bütün ekonomik birikimi satıldı.
- Ücretler 45 yıldır eriyor. 24 Ocak ve 12 Eylül’ün temel hedeflerinden birinin ücretleri baskılamak ve ücret maliyetini düşürmek idi. 1974’te kişi başına milli gelirin yüzde 80,6’sı olan asgari ücret kişi başına gelirin yüzde 43,6’sına düştü.
- Gelir dağılımı 45 yıldır bozuk. 1978-1980 arasında ücretli istihdam oranı yüzde 33 düzeyinde iken emeğin milli gelirdeki payı yüzde 31,5 olarak tahmin ediliyordu. 2015-2024 arası 10 yıllık dönemde ücretli çalışanların istihdam içindeki payı yüzde 69’a yükselirken payı yüzde 32,8’de kalmıştır.
- Kıdem tazminatı 45 yıldır tehlikede. 12 Eylül darbesinin ilk uygulamalarından biri kıdem tazminatını ve ikramiyeleri kırpmak oldu. 1978’de asgari ücretin 7,5 katı olan kıdem tazminatı tavanı, asgari ücret ile bağının koparılmasının ardından hızla düşmeye başladı. 2025 itibarıyla kıdem tazminatı tavanı asgari ücretin 1,9 katına geriledi.
- İşsizlik 45 yılda yapısallaştı. İşsizlik oranları 12 Eylül dönemi sonrasında yükselmeye başladı. 12 Eylül öncesinde 1970-1980 arasında ortalama yüzde 7,7 olan işsizlik oranı 1980’li yılardan sonra kısa bir gerilemenin ardından tekrar yükselmeye başladı. 1980-2002 arası yıllarda dar tanımlı işsizlik düştü ve ortalama yüzde 7,9 olarak gerçekleşti. İşsizlik oranları AKP’li yıllarda ise hızla yükseldi. AKP döneminde yüzde 14’e kadar yükselen işsizlik oranları ortalama yüzde 10,8 olarak gerçekleşti.
