İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şubesi, 2024 yılında yaşanan hak ihlallerine ilişkin raporunu, şube binasında düzenlenen bir basın toplantısıyla kamuoyuna duyurdu. Rapora ilişkin açıklamaları, İHD İstanbul Şubesi Başkanı Gülseren Yoleri ve İHD İstanbul Şubesi Hapishane Komisyonu Üyesi Meral Nergis Şahin yaptı. Raporda, 2024 yılı boyunca 52 farklı hapishaneden toplam 280 başvuru alındığı belirtildi. Bu başvuruların 24’ü Marmara Bölgesi’ndeki, 26’sı Marmara dışındaki hapishanelerden, 2’si ise yabancı ülkelerdeki hapishanelerden geldi. Başvuruların aylara göre dağılımı ise Ocak’ta 15, Şubat’ta 22, Mart’ta 32, Nisan’da 26, Mayıs’ta 36, Haziran’da 38, Temmuz’da 26, Ağustos’ta 12, Eylül’de 25, Ekim’de 19, Kasım’da 23 ve Aralık’ta 6 olarak kaydedildi.
Raporda Dikkat Çeken Veriler
2024 yılında toplam 7 bin 349 hak ihlali tespit edildiği belirtilen raporda, bu ihlallerin 5 bin 782’si Marmara Bölgesi’ndeki hapishanelerde, 1681’i ise Marmara dışındaki hapishanelerde yaşandı. İhlallerin kategorilerine göre dağılımı şu şekilde:
- Yaşam hakkı ihlalleri: 30
- İşkence, kötü muamele ve darp: 1.099
- Sağlık hakkı ihlalleri: 769
- Yeterli ve sağlıklı beslenme ile temiz suya erişim sorunları: 600
- Haksız tutukluluk, adil yargılanma hakkı ve infaz sürecinde eşitsizlik: 236
- İletişim yasakları ve tecrit uygulamaları: 1.105
- Açlık grevleriyle ilgili ihlaller: 40
Raporda, Marmara Bölgesi’ndeki hapishanelerde 4 bin 101, diğer bölgelerdeki hapishanelerde ise 1.681 ihlal yaşandığı kaydedildi. Ayrıca, basın yoluyla ulaşılan bilgilerde 1.567 ihlal tespit edildiği belirtildi. Raporda, 2024 yılı içerisinde 32 tutsağın yaşamını kaybettiği, bunların 7’sinin Marmara Bölgesi’ndeki hapishanelerde gerçekleştiği ifade edildi.
İmralı Hapishanesi’ndeki İhlaller
Raporda, İmralı Hapishanesi’nde bulunan Ömer Hayri Konar, Hamili Yıldırım ve Veysi Aktaş’ın avukat ve aile görüşlerine çıkarılmaması nedeniyle 442 ihlal yaşandığı belirtildi. Ayrıca, PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın avukat ve ailesiyle görüşme talebinin reddedilmesiyle ilgili 147 ihlal kaydedildi. Bu verilerle birlikte, İmralı Hapishanesi’nde toplam 589 ihlal tespit edildiği vurgulandı.
Mahpus Ölümlerindeki Artış
Raporda, Adalet Bakanlığı’nın 2024 yılının ilk 11 ayında 709 mahpusun hastalık nedeniyle yaşamını yitirdiğini açıkladığı hatırlatıldı. Bu durumun, yeni hapishaneler inşa edilerek çözülmeye çalışılmasının, mahpus ölümlerinin devam edeceğine işaret ettiği belirtildi. Raporda, “Bu açıklama, mahpus ölümlerinin çok azının kamuoyuna yansıdığını, hapishanelerde yaşanan sorunların dört duvar arasında kaldığını ve çok azının dışarıya duyurulabildiğini ortaya koymuştur” ifadelerine yer verildi.
İhlaller Artarak Devam Ediyor
Raporda, 2024 yılı boyunca hapishanelerde yaşam hakkına yönelik saldırılar, sağlık ve tedaviye erişim sorunları, ayrımcılık, işkence, kötü muamele, adalete erişim engelleri, iletişim yasakları ve tecrit uygulamalarının artarak devam ettiği vurgulandı. Ayrıca, infaz süreçlerinde ayrımcılık, şartlı tahliye hakkına yönelik olumsuz uygulamalar ve bu uygulamalardan kaynaklanan hak ihlallerinin de arttığı belirtildi.
Tahliye Ertelemelerinin Yol Açtığı Sorunlar
Raporda, İdare ve Gözlem Kurulu’nun mahpusların temel hakları ve şartlı tahliye, denetimli serbestlik gibi özgürlüklerini yakından ilgilendiren konularda telafisi imkansız zararlara yol açtığı ifade edildi. Mahpusların Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun kapsamında yargı baskısına maruz kaldığı belirtilen raporda, “Mahpuslarla dayanışma da suç haline getirilmiş, mahpus yakınları ve hak savunucuları üzerinde ciddi bir yargı baskısı oluşturulmuştur” denildi. Bu kapsamda, 4 yıl 2 ay hapis cezasına çarptırılan komisyon üyesi Hatice Onaran’ın halen hapiste tutulduğu kaydedildi.
Sağlık ve Tedaviye Erişim Sorunları
Hapishanelerde sağlık ve tedaviye erişim sorunlarının 2024 yılında da çözülemediği belirtilen raporda, “Hasta mahpuslar için kritik önemdeki 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 16. maddesi ve bu maddeden kaynaklanan sorunlar tartışma dışı bırakılarak, hasta mahpuslar ölüme terk edilmiştir” ifadelerine yer verildi.
Yaşam Hakkı İhlalleri
Raporda, yaşam hakkına yönelik ihlallerin ölümle sonuçlandığı vurgulanırken, intihar girişimleri, intihara zorlama, ölüm tehditleri ve can güvenliğine yönelik saldırıların da devam ettiği belirtildi. 2024 yılı içerisinde Marmara Bölgesi’ndeki hapishanelerden 30, diğer bölgelerden 13 ihlal kaydedildiği, basından ise 7’si Marmara Bölgesi’nden olmak üzere toplam 32 ölüm olayının tespit edildiği ifade edildi.
Talepler
Raporda, hapishanelerdeki hak ihlallerinin önlenmesi için bir dizi talep sıralandı:
- Uluslararası hukukta mahpus haklarına dair düzenlemelerin kabul edilerek uygulanması,
- Hasta mahpusların infaz ertelemesi için Adli Tıp Kurumu raporu şartının kaldırılması,
- Tedavi süreçlerinde bağımsız uzmanlar heyetinin denetiminin sağlanması,
- Terörün Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun’un mahpus yakınları ve hak savunucularına yönelik yargı baskısı olarak kullanılmasına son verilmesi,
- Çocuk hapishanelerinin kapatılması ve çocuklu kadınlar için alternatif infaz uygulamalarının hayata geçirilmesi,
- Tecrit uygulamalarına son verilmesi, işkence, kötü muamele ve sağlık hakkı ihlallerinin kalıcı olarak çözülmesi,
- Hapishanelerde şeffaflık ve hesap verebilirliğin sağlanması, verilerin düzenli olarak kamuoyuyla paylaşılması.
Rapor, hapishanelerde yaşanan hak ihlallerinin acilen çözülmesi ve mahpusların insan onuruna yakışır koşullarda tutulması çağrısıyla sona erdi.
